Ψήφισμα για το ΣχΝ σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις του Οικογενειακού Δικαίου

Το σχέδιο νόμου (εφεξής ΣχΝ) αναφορικά με την πρόσφατη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου, επιχειρεί να ρυθμίσει τις σχέσεις γονέων-τέκνων μετά την  διακοπή της συμβίωσης των συζύγων, του διαζυγίου ή της ακύρωσης του γάμου. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του ΣχΝ σκοπός του ΣχΝ αποτελεί η ενίσχυση της ενεργούς παρουσίας και των δυο γονέων στην ανατροφή του ανήλικο τέκνου . Παρά την θετική επιδίωξη σε πρώτη ανάγνωση, το ΣχΝ εγείρει κάποια πρακτικά ζητήματα αναφορικά με το καλύτερο δυνατό συμφέρον του τέκνου και της λειτουργικής επικοινωνίας των γονέων-τέκνων, σε μια εποχή αυξανόμενων ποσοστών διαζυγίων.   Αρχικά, σύμφωνα με την Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τα κριτήρια εξειδίκευσης της νομικής έννοιας του συμφέροντος του τέκνου οφείλουν να είναι ενδεικτικά και μη ιεραρχικά . Το Γενικό Σχόλιο 12 της Επιτροπής ΗΕ αναφέρει ρητά πως απαραίτητη κρίνεται η εξατομικευμένη προσέγγιση της κάθε υπόθεσης. Έπειτα από την ενδελεχή έρευνα της εκάστοτε βιοτικής περίπτωσης ( νομολογία ΕΔΔΑ ), η δικαστική αρχή οφείλει να αξιολογεί και σταθμίζει τα συγκεκριμένα περιστατικά, ώστε να ελέγξει τυχόν παραβίαση διατάξεων του διεθνούς δικαίου. Πιο συγκεκριμένα, το συμφέρον του τέκνου προϋποθέτει  την ενεργή παρουσία και των δυο γονέων στην ανατροφή του τέκνου, (άρθρο 5 ΣχΝ τρ. 1511 ΑΚ), στοιχείο που δρα περιοριστικά στην εφαρμογή του άρθρου σε άλλες περιπτώσεις, όπως επί θεμάτων γονικής μέριμνας. Προβληματική κρίνεται, επίσης η προϋπόθεση ακρόασης της γνώμης του τέκνου, εφόσον κριθεί από το δικαστήριο ότι η γνώμη του δεν αποτελεί προϊόν καθοδήγησης ή υποβολής  (άρθρου 5 ΣχΝ τρ. 1511 ΑΚ). Η προσθήκη αυτή συνιστά παραβίαση του δικαιώματος στην ελεύθερη έκφραση των παιδιών (άρθρο 12 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού) και  του Γενικού Σχολίου 14 της Επιτροπής ΗΕ, σύμφωνα με το οποίο θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν τα δικαιώματα του τέκνου και οι απαραίτητες διαδικαστικές εγγυήσεις για την ορθή διακρίβωση της γνώμης του τέκνου, με την συνδρομή ειδικού επαγγελματία για θέματα ψυχικής υγείας των παιδιών στο δικαστικό έργο .   Επιπλέον, ζήτημα γεννάται κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας  (άρθρο 7 ΣχΝ τρ. 1513 ΑΚ) στις περιπτώσεις διαζυγίου, ακύρωσης του γάμου, διακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή λύσης του συμφώνου ελεύθερης συμβίωσης, εφόσον και οι δυο γονείς βρίσκονται εν ζωή   εξακολουθούν να ασκούν «από κοινού» και «εξίσου» την γονική μέριμνα . Η υποχρεωτική συνάσκηση της γονικής μέριμνας   «από κοινού»  και «εξίσου» έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το ισχύον άρθρο 1513 ΑΚ, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας και συγκρουσιακών καταστάσεων εντός της οικογένειας. Δυσχέρεια εντοπίζεται στον ακριβή προσδιορισμό της ισότιμης και ισόχρονης γονικής μέριμνας, το πως δηλαδή θα αποδίδεται και άρα θα ασκείται η «από κοινού»  και «εξίσου»  γονική μέριμνα.  Η εισαγωγή του τεκμηρίου επικοινωνίας, με την εφαρμογή του ποσοστού  του ενός τρίτου (1/3) του συνολικού χρόνου φυσικής επικοινωνίας γονέων-τέκνων,  και θέτει σε κίνδυνο το συμφέρον του τέκνου, καθώς διαρρηγνύει την ομαλή καθημερινότητα του. Επιπλέον, εγείρονται ζητήματα ορθής εφαρμογής της ποσόστωσης στον συνολικό χρόνο επικοινωνίας  γονέων-τέκνων, διότι ο ακριβής υπολογισμός του θα δυσχεραίνει το έργο των νομικών και της δικαστικής αρχής.   Άλλωστε, όπως επισήμανε η Ένωση Δικαστών [1]στο Πόρισμα της  « Προτάσεις της επ ί του ΣχΝ », ο ακριβής προσδιορισμός  του χρόνου που θα έχει ο κάθε γονέας με το τέκνο του  θα πρέπει να προκύπτει έπειτα  από την αξιολόγηση των στοιχείων της εξατομικευμένης περίπτωσης . Η πρόταση της Ένωσης Δικαστών βρίσκεται σε σύμπνοια με το σχέδιο της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής , η οποία προέβλεπε «δικαίωμα της κατά το δυνατόν ευρύτερης προσωπικής επικοινωνίας» .   Η τροποποιητική διάταξη του ισχύοντος άρθρου 1513 ΑΚ εξαίρει τις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, εγκλημάτων κατά της προσωπικής ελευθερίας , κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή εγκλημάτων οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής (ν. 3500/2006 όπως ισχύει και 323 Α, 330 και 336-360 ΠΚ) , καθώς ο αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας γονέα -τέκνου,  ισχύει μόνον έπειτα από  την έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης . Πέρα από τις προαναφερόμενες διατάξεις, οι οποίες χρήζουν τροποποίησης, κρίνεται απαραίτητη η ίδρυση Οικογενειακών Δικαστηρίων, και η ενίσχυση του θεσμού της συμβουλευτικής των γονέων. Καταληκτικά, η Πολιτεία οφείλει να συμπεριλάβει τα σύγχρονα οικογενειακά μοντέλα και τις βιοτικές σχέσεις των ΛΟΑΤΚΙ+ οικογενειών, με την παράλληλη λήψη των κατάλληλων εφαρμοστικών μέτρων σε ευθυγράμμιση  με την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ 2020-2015.    
[1]  Προτάσεις της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων για τις Μεταρρυθμίσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο, 5