Petycja do Izby Architektów (IARP) w sprawie wynagrodzeń w branży architektonicznej.

Szanowni koledzy i koleżanki architekci, drodzy studenci architektury, rozpoczynające życie zawodowe absolwenci studiów architektonicznych jak i osoby, które dopiero zamierzają studiować na tym kierunku,

Od lat jedną z większych bolączek naszego zawodu są zarobki. Poza nielicznymi pracowniami, w zasadzie trwa wyścig o to, kto taniej zaprojektuje budynek, aby otrzymać zlecenie. To podejście doprowadziło do licznych patologii. Małe pracownie zaniżają ceny, średnie i duże zaś nieraz nie podwyższają wynagrodzenia swoim pracownikom, pomimo ich coraz dłuższego stażu w tychże pracowniach. Studenci notorycznie nie dostają żadnego wynagrodzenia lub to wynagrodzenie jest poniżej wszelkiej godności ludzkiej. Nadgodziny dla wszystkich są niemal zawsze darmowe.

Tak, zdarzają się wyjątki - przykłady tego, że jednak „da się”. Właśnie to są „wyjątki”, a nie reguła. Niestety! Co gorsze, bardzo często złe przykłady występują w podmiotach, których architekci prowadzący lubią i potrafią na forum publicznym mówić o etyce zawodu architekta i jak to powinno się jej przestrzegać. Nie da się tego inaczej nazwać niż „hipokryzją”.

Proponujemy zatem zastosowanie pewnego rozwiązania, które istnieje w wielu krajach Unii Europejskiej, a które działa bardzo dobrze i w zasadzie nie wymaga żadnego nakładu finansowego czy czasowego ze strony IARP.

Zastosowanie publicznych umów pracowni projektowych z IARP

Należałoby stworzyć nieobowiązkową umowę, którą pracownie mogłyby dobrowolnie podpisać z IARP. Zawierałaby ona między innymi informację, że dana pracownia zobowiąże się do przestrzegania przynajmniej stawek minimalnych wynagrodzenia Izby (zarówno za projekt, jak i za wynagrodzenie pracowników). Dodatkowo pracownie miałyby zatrudniać przede wszystkim na podstawie umowy o pracę, redukując umowy cywilno-prawne do absolutnego minimum, które to minimum pracodawca byłby w stanie, w każdej chwili, przed Izbą uzasadnić. Studenci oraz świeży absolwenci mieliby w tej sprawie być szczególnie chronieni przez umowę o pracę. IARP upubliczniłaby wspomnianą listą pracowni, które taką umowę zdecydowałyby się podpisać. Dzięki temu zarówno architekci szukający pracy w pracowniach, jak i studenci architektury wiedzieliby jakie pracownie (na pewno) przestrzegają zasad etyki wynagrodzeń w naszym zawodzie. Dałoby to też do myślenia pracowniom, które zaniżają swoje wyceny do poziomu, gdzie nie stać ich na godne płace dla własnych pracowników. Mogłoby to w dłuższej perspektywie czasowej pomóc z podniesieniem dotychczasowych wycen projektów do poziomu przynajmniej „normalnego”. W tym dokumencie zawarte powinno być również to, że studenci mieliby ochronę w postaci przynajmniej zarobku przystawalnego do najniższego wynagrodzenia krajowego za dany rok. Co więcej, wszelkie nadgodziny zarówno studentów, jak i architektów miałyby podlegać pod dodatkowe wynagrodzenie za każdą dodatkową godzinę spędzoną w pracowni, poza tymi zawartymi domyślnie w umowie o pracę.

Nowe Honorarium Wynagrodzeń Architekta 2020

Oczywiście, możliwości polepszenia sytuacji rynkowej w wymienionych obszarach jest dużo więcej, natomiast powyższy przykład solucji jest w zasadzie odzwierciedleniem tego jak działa w krajach skandynawskich. Na pewno pomocą byłoby stworzenie nowego dokumentu dotyczących proponowanych stawek zawodowych, który można by opublikować w roku 2020 , a który w prosty sposób określałby te wynagrodzenia. Dobrze byłoby również dodać informację na temat wynagrodzeń pracowników ze względu na np. staż pracy / doświadczenie / osiągnięcia / inne. Przykładowo, w Danii taka kolektywna umowa między pracownią architektoniczną, związkiem zawodowym architektów, projektantów (design) i inżynierów mówi o tym, jakie minimalne wynagrodzenie powinien dany architekt dostać w stosunku do stażu od momentu ukończenia studiów. Być może okazałoby się to świetnym rozwiązaniem dla wszystkich zainteresowanych stron. Czy jest to idealne rozwiązanie - być może nie, ale przynajmniej jest ono gwarantem stopniowego zwiększania wynagrodzeń dla pracowników.

Dlaczego to rozwiązanie jest proste?

Gdy pierwszy raz wspomniałem na forum publicznym o powyższej inicjatywie, spotkałem się z opinią innych architektów, którzy twierdzili, że niestety, ale na podstawie decyzji UOKiK z 2006 roku, taka praktyka nie ma prawa się odbyć. Chodzi o:

• Decyzję nr DOK - 106/06 w sprawie uznania za praktykę ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy, zawarcia przez Izbę Architektów z siedzibą w Warszawie zakazanego prawem porozumienia ograniczającego konkurencję, polegającego na ustaleniu bezpośrednio przez Izbę Architektów z siedzibą w Warszawie warunków sprzedaży prac projektowych członków tej Izby na krajowym rynku usług architektonicznych w wyniku przyjęcia w art. 28 pkt 4 Zasad Etyki Zawodu Architekta, wprowadzonych w życie w drodze uchwały z dnia 24 listopada 2002 r. Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Izby Architektów, postanowienia zakazującego członkom tej Izby uczestnictwa w przetargach na prace projektowe, w których jedynym kryterium oceny prac jest cena;

Zatem pragnę zaznaczyć, ponownie, że wspomniane zastosowanie umów publicznych z Izbą, nie byłoby obowiązkowe. IARP nie miałby prawa narzucania takiej woli. Jedynie wprowadzi możliwość dobrowolnego podpisania umowy, której brak niczym by nie skutkował. Co więcej, powinna zostać umieszczona informacja, że może istnieć wiele powodów, dla których pracownie architektoniczne takiej umowy mogą nie chcieć podpisać. Można wymienić chociażby świeżo założone pracownie, które naturalnie będą prawdopodobnie nieco zaniżać ceny swoich usług na początku kariery, aby próbować wejść na rynek.

Na podstawie powyższego, UOKiK, ani żaden sąd nie może stwierdzić, że jest to próba ograniczania konkurencji. Nawet nowe, zaktualizowane (i dużo prostsze w treści) honorarium wynagrodzeń, z racji bycia tylko „propozycją”, nie mogłoby być traktowane jako narzędzie ograniczające konkurencję.

Po co więc podpisywać taką umowę?

Część biur na pewno się skusi na taką propozycję, z wielu powodów. Chociażby w celu promowania dobrych praktyk zawodowych. W efekcie powinno to wręcz rozpowszechnić takie podejście w coraz większej ilości pracowni, które może kiedyś przestaną proponować projekt domu katalogowego, o powierzchni 150m2, za 1500 zł.

Podsumowanie

Dzisiaj IARP ma więcej siły na zmiany, niż kiedykolwiek wcześniej. Kolejno wybierane coraz młodsze zarządy okręgowych Izb mogą dodatkowo odświeżyć renomę krajowego związku zawodowego architektów. Realizacja rozwiązania powyższego w niniejszym liście jest przede wszystkim w Państwa interesie. Co ciekawe, Izba w zasadzie nie musi poświęcać zachodu ani pieniędzy aby wprowadzić proponowane zmiany. Jest to być może idealne rozwiązanie dla wszystkich stron. W tej chwili wszystkich męczy wieloletnia stagnacja w tej sprawie. Robiąc pierwszy krok, ruszymy z miejsca. Rozpoczniemy proces zmian.

Chcąc uniknąć dalszego pogłębiania się patologii wynagrodzeń w naszej branży, uprzejmie prosimy o uwzględnienie powyższej propozycji.

Z poważaniem, podpisani pod petycją oraz
Piotr Zbierajewski
Architekt (Dania)
Członek SARP


********************************************************

Aktualizacja na dzień 16.01.2021.

Sprostowanie na początek - Izba odpisała na petycję w dniu 19.11.2020, ale nie mogłem zaktualizować tej informacji wcześniej. Równocześnie planowana jest dalsza dyskusja z Izbą, ale ze względów zdrowotnych nie mogę się tym obecnie zająć.

Odpowiedź Izby:

Warszawa, 19 listopada 2020 r.,

L.dz. 619/KRIA/2020/w

Szanowny Panie,

Dziękujemy za przesłanie informacji o podjęciu inicjatywy dotyczącej wynagradzania architektów za prace projektowe. Izba Architektów RP podziela troskę wyrażoną w petycji o konieczność powstrzymania procesu degradacji finansowej środowiska projektantów w Polsce.

Jak wykazuje Sector Study 2018 (jedyne profesjonalne badanie o stanie zawodu architekta w państwach Unii Europejskiej) oferowane przez polskich architektów usługi są po dramatycznie niskiej cenie. Długotrwała polityka wyboru oferenta zamówień projektowych, sprowadzona jedynie do wartości cenowej, doprowadziła do konieczności oferowania usług projektowych na granicy, a często nawet poniżej rentowności usługi. Powszechne staje się zjawisko dumpingu cenowego. W konsekwencji architekci w Polsce zarabiają dużo mniej niż ich koledzy w innych krajach (nawet dziesięciokrotnie mniej). Taka sytuacja zmusza do głębokiej refleksji i podjęcia stosownych działań, gdyż w konsekwencji odbija się to na jakości usług i jakości samej architektury. Dlatego tak ważny jest głos młodego pokolenia, które nie może wykonywać zawodu wyłącznie jako misji, ale musi również brać pod uwagę aspekt ekonomiczny.

Jak wspomniano w liście skierowanym do IARP, samorząd nasz podejmował już starania wprowadzenia obligatoryjnego stosowania rekomendowanego cennika celem doprowadzenia do konkurencji jakości oferowanych usług. Jak słusznie zauważył Pan w swoim piśmie, działania te spotkały się ze zdecydowaną reakcją UOKiK i sankcjami finansowymi nałożonymi na samorząd. Obecnie ani prawo polskie ani regulacje unijne nie dopuszczają takich działań, o czym może wskazywać wyrok TSUE w sprawie niemieckiego HOAI.

Pomimo wszystko IARP uważa za swój obowiązek prowadzenie działań ułatwiających członkom IARP prawidłowo ocenić usługę pod względem czasowym, zakresu usługi i oferowanej za nią ceny. Przyjęte i rekomendowane zostały do fakultatywnego stosowania zasady wyceny, ostatnio opracowany (testowany obecnie) program do kalkulacji czasu pracy, jaki należy przeznaczyć na wykonanie danej usługi architektonicznej. Powołany Zespół ds. Warunków Wykonywania Zawodu prowadzi prace, którychefektem, w niedługim czasie, będzie rekomendowana umowa na prace projektowe i opis zakresu usługi architekta.

W swoim piśmie i petycji powołuje się Pan na doświadczenia duńskie i mechanizmy, jakie zafunkcjonowały pozytywnie na architektonicznym rynku duńskim. Jak Pan zapewne wie regulacja zawodu w Danii odbywa się na zasadach ex post a nie ex ante jak w Polsce. Skutkuje to podstawową zasadą oceny projektanta i jego doświadczenia przez aparat państwowy, a nie poprzez działania samorządu zawodowego. W Danii nie ma odpowiednika Izby Architektów, a wykonywanie zawodu nie wiąże się z obowiązkową rejestracją na liście uprawnionych architektów. Oprócz stowarzyszenia architektów działają stowarzyszenia firm architektonicznych. Działania tych ostatnich skutkuje nawet podpisaniem układu zbiorowego o świadczeniu pracy w zawodzie architekta. Model, jaki Pan proponuje w petycji, odnosi się właśnie do umów podpisywanych przez firmy architektoniczne (których właścicielami lub współwłaścicielami są architekci) ze Stowarzyszeniem Firm Architektonicznych.

Izba Architektów RP nie zrzesza podmiotów świadczących usługi projektowe w dziedzinie architektury, a jedynie osoby chcące wykonywać zawód architekta. Nie posiada zatem żadnej jurysdykcji nad podmiotami świadczącymi usługi architektoniczne. Architekt zatrudniony w firmie projektowej nie może również odmówić świadczenia pracy w przypadku, kiedy oferowana jest ona na rynku po cenach dumpingowych.

Mając świadomość, że wobec powyższego nie możemy być adresatem petycji podpisanej przez tak liczne grono, w pełni podzielamy troskę o konieczność świadczenia usług architektonicznych o wysokiej jakości, za godziwe wynagrodzenie. Proponujemy zatem skierować petycję do organizacji, które zrzeszają firmy architektoniczne świadczące usługi na rynku polskim.

Proszę pamiętać, że w ramach określonych ustawą o samorządzie zawodowym zawsze będziemy wspierać wszelkie działania zmierzające do osiągnięcia wysokiej jakości architektury.

Łącząc wyrazy szacunku,

Wojciech Gwizdak,
Architekt IARP
Sekretarz Krajowej Rady Izby Architektów RP

Do wiadomości
- Okręgowe Izby Architektów RP

********************************************************

Aktualizacja na dzień 1.10.2020:

W dniu 1.10.2020 treść petycji, wraz z podpisami została przesłana do:
Izby Architektów Rzeczypospolitej Polskiej na adres mailowy:
izba@izbaarchitektow.pl

Oraz do wszystkich 16-tu Okręgowych Izby Architektów na poniższe adresy mailowe:
dolnoslaska@izbaarchitektow.pl,
kujawsko.pomorska@izbaarchitektow.pl,
lubelska@izbaarchitektow.pl,
lubuska@izbaarchitektow.pl,
lodzka.biuro@iarp.pl,
malopolska@izbaarchitektow.pl,
mazowiecka@izbaarchitektow.pl,
opolska@izbaarchitektow.pl,
podkarpacka@izbaarchitektow.pl,
podkarpacka@izbaarchitektow.pl,
podlaska@izbaarchitektow.pl,
pomorska@iarp.pl,
pomorska@izbaarchitektow.pl,
slaska@izbaarchitektow.pl,
swietokrzyska@izbaarchitektow.pl,
wm@iarp.pl,
wielkopolska@izbaarchitektow.pl,
zachodnio.pomorska@izbaarchitektow.pl

Zaproponowany w mailu harmonogram dla IARP:
Październik - połowa listopada 2020 : Narady IARPu (Ogólnokrajowa oraz Okręgowe) w powyższej sprawie.
Druga połowa listopada 2020 : Publiczna odpowiedź Izby w sprawie petycji.

Aktualizacje na temat przebiegu petycji można znaleźć na kanale na YouTube:

http://youtube.com/c/pzarchitecture

oraz na grupie na Facebooku "Architecture Noobs":

https://www.facebook.com/groups/ArchitectureNoobs/

********************************************************

W tym miejscu chciałbym serdecznie podziękować wszystkim osobom, które podpisały się pod petycją.

Dziękuję też czasopismom Architektura & Biznes oraz Architektura Murator za promowanie akcji. Do tego osobne podziękowania pragnę złożyć Klaudii Lachcik i jej podcastowi Architektura Powinna za szerzenie informacji na temat petycji!

Proszę oczekiwać aktualizacji na ten temat w okolicy połowy listopada, gdy oczekiwana będzie odpowiedź od IARP w temacie petycji.