Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού/ Ministry of Culture and Sports: Ιστορικά κτήρια στο Ελληνικό/ Historical Buildings in Hellinikon airport

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCIH: The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage) με την κατά πλειοψηφία απόφασή του της 3ης Οκτωβρίου 2016 εκφράζει την ικανοποίησή του για την πρόθεση συμπλήρωσης των ήδη κηρυγμένων διατηρητέων μνημείων του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού με ορισμένα κτίσματα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον ως τεχνικά αεροπορικά μνημεία, όσο και για την προστασία της τεράστιας συλλογής κινητών ιστορικών τεκμηρίων της αεροπορίας.
Tο Αεροδρόμιο του Ελληνικού υπήρξε το πρώτο, το μεγαλύτερο και το πλέον σύγχρονο τεχνολογικά αεροπορικό σύμπλεγμα της χώρας στις αρχές της δεκ. 1950. Τα έργα επεκτάσεων και εκσυγχρονισμού που υλοποιήθηκαν κατά τη δεκ. 1960 προσέδωσαν στο Αεροδρόμιο διεθνή χαρακτήρα. Καθ’ όλη τη διάρκεια του β΄ μισού του 20ού αιώνα η κεντρική από αέρος πύλη της πρωτεύουσας και της χώρας, πέραν της καθαυτό τεχνολογικής και ιστορικής αξίας της, ταυτίστηκε και με σημαντικά πολιτικά γεγονότα. Η εγκατάσταση δε της Αμερικανικής Βάσης στον χώρο του αεροδρομίου στα μέσα της δεκ. 1950 επέτεινε τις ισχυρές ιστορικές συνδηλώσεις ολόκληρου του συγκροτήματος.
Με δεδομένα τα παραπάνω, από το σύνολο των προτεινομένων στην «Έκθεση ιστορικής και αρχιτεκτονικής τεκμηρίωσης» που συντάχθηκε από το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ (Ιούνιος 2016), διακρίνουμε, υπό την οπτική της βιομηχανικής αρχαιολογίας, για την τεχνική και ιστορική σημασία τους, τα εξής και υποστηρίζουμε την κήρυξή τους ως διατηρητέα μνημεία:
1) Το πρώτο υπόστεγο τεχνικής επισκευής στο Ελληνικό και μετέπειτα υπόστεγο (Hangar) της Ολυμπιακής Αεροπλοΐας (1931).
2) Το προπολεμικό ξύλινο υπόστεγο αεροσκαφών, γνωστό ως «Παγόδα».
3) Τον νεώτερο πύργο ελέγχου που συνδέεται με τον ήδη κηρυγμένο Ανατολικό Αεροσταθμό (δεκ. 1990).
4) Τον υδατόπυργο της πρώην αμερικανικής βάσης ως τοπόσημο και ως ενδιαφέρον νεώτερο δείγμα μιας ιδιαίτερης κατηγορίας κατασκευών υποδομής (δεκ. 1970).
5) Την τεράστια συλλογή κινητών ιστορικών τεκμηρίων της αεροπορίας, μεταξύ των οποίων ιστορικά αεροσκάφη, εξοπλισμός κίνησης επιβατών (οχήματα, κλίμακες επιβατών, πίνακες πτήσεων κ.λπ.) και εκπαίδευσης προσωπικού, στολές προσωπικού και αντικείμενα, καθώς και προσωπικά αντικείμενα του ιδρυτή της Ολυμπιακής Αεροπορίας Αριστοτέλη Ωνάση. Η συλλογή αυτή πρέπει να κηρυχθεί διατηρητέα, να διασωθεί, να συντηρηθεί και να αναδειχθεί εντός του χώρου του πρώην αεροδρομίου ως μουσειακή έκθεση.
Τόσο ο Ανατολικός Αεροσταθμός όσο και τα γειτονικά του προπολεμικά υπόστεγα αεροσκαφών, ήδη κηρυγμένα ως νεώτερα μνημεία, οριοθετούν ένα περιβάλλον κατάλληλο για τη συγκέντρωση των παραπάνω ιστορικών στοιχείων σε ενιαίο σύνολο, χωρικά και νοηματικά.
Τα προαναφερθέντα συνιστούν ένα ιδιαίτερο ιστορικό σύνολο, μοναδικό στο είδος του στη χώρα μας, καθώς συνδέονται με το πρώτο ελληνικό πολιτικό αεροδρόμιο με μεγάλη επισκευαστική βάση, του οποίου πολλές εγκαταστάσεις διατηρούνται στην αρχική τους μορφή.
Το Ελληνικό Τμήμα ΤICCIH εκτιμά ότι η διάσωση και η διατήρηση των παραπάνω ιστορικών τεχνικών κατασκευών (ακόμη και με ενδεχόμενη αποσυναρμολόγηση και μετακίνηση των προτεινόμενων προς κήρυξη υποστέγων πλησίον του Ανατολικού Αεροσταθμού) είναι δυνατόν να ενταχθούν στο σχέδιο ανάπτυξης του χώρου, συνιστώντας προνόμιο των νέων αναπλάσεων, όπως αποδεικνύουν τόσο η διεθνής όσο και η ελληνική εμπειρία, ενώ οι κατασκευές αυτές δύνανται να μετατραπούν σε ισχυρά και ελκυστικά τοπόσημα, ενσωματώνοντας ταυτόχρονα τη μνήμη και τα τεκμήρια της ιστορίας του χώρου.
Όσον αφορά τον Δυτικό Αεροσταθμό (δεκ. 1950) και με δεδομένο ότι οι μεταγενέστερες επεμβάσεις/επεκτάσεις έχουν επιφέρει σημαντικές αλλοιώσεις στον αρχικό του πυρήνα, εκτιμάμε ότι το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων θα μπορούσε να εξετάσει τη διατήρησή του, εφόσον αυτός συντηρηθεί και αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή.
Τέλος, θεωρούμε εξαιρετικά σημαντική την κήρυξη του ιστορικού συγκροτήματος του πρώην Αμερικανικού Κολλεγίου Θηλέων (1932), το οποίο, αν και συνδέεται πρωτίστως με την ιστορία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ―κατά συνέπεια δεν εμπίπτει άμεσα στο πεδίο της βιομηχανικής κληρονομιάς―, εντάχθηκε από τα τέλη της δεκαετίας 1960 στη λειτουργία του αεροδρομίου ως κτήριο των Διοικητικών Υπηρεσιών Πολιτικής Αεροπορίας. Με βάση όλα τα παραπάνω, απευθύνουμε έκκληση για την προστασία αυτής της μοναδικής τεχνικής κληρονομιάς η οποία περιλαμβάνει έργα αντιπροσωπευτικά μίας μακράς ιστορικής περιόδου, από τον Μεσοπόλεμο έως και τη δεκαετία του 1980, και την ανάδειξη της ιστορικότητας του τόπου του αεροδρομίου.


The Board of the Greek Section of The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage (TICCIH) is delighted to announce that the vast majority of its members agreed on 3rd October 2016 with the intention to give additional buildings and aviation machinery/ equipment in the disused Hellinikon airport a listed status. These were deemed as monuments that present an invaluable collection and integral part of aviation history.
Hellinikon Airport was the first, largest and very advanced for the time, aviation complex in Greece in the beginning of the 1950s. Further extensions and modernisation carried out in the 1960s gave the airport an international status. Additionally, throughout the second half of the 20th century this very central air route into the city of Athens played a very important role in significant political events. This historical and political importance was highlighted by the location of the American base within the airport grounds since the mid 1950’s.
Taking in consideration the issues mentioned above and using the proposal “Report of Historical and Architectural Documentation” composed by the Department of Urban Environment, School of Architecture of the National Technical University of Athens (June 2016), a number of important items of industrial archaeology can be identified on this site due to their historical and technical significance. We would thus like to propose the following to be considered as listed monuments:
1) The first hangar for technical repairs, and later hangar used by Olympic Airways (1931).
2) The pre-world war II wooden shelter for aeroplanes, known as “Pagoda”.
3) The more contemporary control tower that is linked to the already listed “East Airport” (1990s).
4) The water tower located in the old American base, which is a landmark and interesting example of very specialist aviation infrastructure (1970s).
5) The large collection of mobile historical aviation artefacts, such as aeroplanes, passenger stairs, buses, information boards, personnel equipment and uniforms, including a large collection of objects belonging to the founder of Olympic Airways – Aristotle Onassis. We believe that this invaluable collection should be listed, saved and preserved and displayed within the area of the old airport to form a museum.
The Eastern Airport as well as the already listed neighbouring pre-war hangars, creates an ideal environment for the collection and display of all these items as a whole.
The items mentioned above form a unique complex for the country as they are linked to the first Greek passenger airport with a large capacity and facilities for repairs. A lot of the infrastructure and buildings are still in their original state.
The Western Airport (1950s) has been significantly altered over time through extending and altering the original building. We thus believe that its preservation can be considered if it is restored to its original form.
Finally, we feel that the historical complex that was initially the Pierce - American College for Girls (1932) should also be listed. We understand this is not considered an industrial building, but it is firstly a significant building relating to the history of educational buildings, and was later (end of 1960s) used to house the Civil Aviation Authority of the airport.
The Greek Section of ΤICCIH would thus wish to call on the Council for the conservation of all the monuments mentioned above, as they form a unique example of our heritage including items that represent an important period for contemporary Greece – from the 1930s to the 1980s. We believe that once all these are rescued and preserved, it is possible to incorporate them in the general masterplan for the development of the area. We strongly feel that these historical items and buildings will enhance and reinforce the planned development creating strong landmarks with an added historical value.